Leiden herbergt de oudste universiteit van Nederland en is nog steeds een levendige studentenstad. Daarnaast vormen ook de twee ziekenhuizen - het LUMC en het Diaconessenhuis - een bron van werkgelegenheid voor de Sleutelstad, evenals de twaalf bedrijventerreinen, waarvan het Bio Science Park het grootste is. Leiden heeft een zeer gunstige ligging in de Randstad: dicht bij Den Haag en op minder dan drie kwartier reizen van zowel Amsterdam, Rotterdam als Utrecht. Er werken zo'n 60.000 mensen en er zijn ongeveer 8000 bedrijven gevestigd. De agglomeratie, met randgemeenten Oegstgeest, Leiderdorp, Voorschoten en Zoeterwoude, telt ruim 200.000 inwoners en is daarmee na Den Haag en Rotterdam de grootste stedelijke agglomeratie van Zuid-Holland.
De grootste bedrijfstak in Leiden is de gezondheids- en welzijnszorg, waarin ruim een kwart van de werkzame beroepsbevolking actief is. Daarnaast zijn de zakelijke dienstverlening en de detailhandel sterk: een kleine 50% van de vestigingen in Leiden behoort tot een van deze twee sectoren. De vierde grote sector is die van het onderwijs en onderzoek, niet in de laatste plaats dankzij de universiteit en het hieraan verbonden universitaire ziekenhuis LUMC.
De grootste werkgevers zijn gevestigd in het Stationsdistrict en het aangrenzende Boerhaave-district, vooral dankzij de aanwezigheid van het Leiden Bio Science Park: een bedrijvenpark dat zich richt op de biotechnologische sector. Binnen het Bio Science Park liggen onder andere het LUMC, de bètafaculteiten van de universiteit, de Hogeschool Leiden, TNO, Naturalis, CORPUS en vele medische, farmaceutische en biotechnologische bedrijven als het CHDR (Centre for Human Drug Research), Pharming Group en Crucell.
Het einde van de Spaanse belegering van Leiden, op 3 oktober 1574, wordt nog steeds elk jaar groots gevierd. Na het ontzet kreeg de stad de universiteit; volgens de overlevering als geschenk van Willem van Oranje vanwege zijn dankbaarheid voor de getoonde moed. Hoe dan ook had hij er ook strategische belangen bij, namelijk het vormen van een hoog opgeleide groep getrouwen. De universiteit trok vele geleerden naar Leiden en zorgde, samen met de opkomst van de textielnijverheid, voor een bloeiperiode van de Sleutelstad. In de Gouden Eeuw was het op Amsterdam na de grootste stad van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In de daarop volgende eeuw raakte de textielindustrie in verval en slonk het inwoneraantal even snel als het gestegen was. Tegenwoordig herinnert vooral het museum de Lakenhal nog aan de gloriedagen van de textielnijverheid. De laatste fabrieken, de Leidsche Textielfabrieken Gebroeders Van Wijk & CO en de Fabriek van Wollen Dekens (voorheen J. Scheltema Jzn.) werden in respectievelijk 1957 en 1958 gesloten. In het gebouw van de laatste fabriek, pal naast de Lakenhal, is vandaag de dag een cultureel centrum gevestigd: het Scheltema-complex.
